Jeżeli jesteś miłośnikiem miast i architektury, umieść Bielsko-Białą na liście zwiedzania. To jedno z najpiękniejszych polskich miast, w dodatku wciąż jeszcze niedoceniane. I chyba jedyne, które ma aż 17 szczytów górskich w swoich administracyjnych granicach.
Czy wiesz, że… aż do stycznia 1951 r. Bielsko i Biała były odrębnymi ośrodkami administracyjnymi?
Wszystko zaczęło się od tego, że w XII w. na teren Pogórza Śląskiego napłynęli koloniści niemieccy i wówczas powstał gród w obecnej dzielnicy Stare Bielsko. Pierwsza wzmianka o Bielsku pochodzi z 1317 r., gdy teren ten – wraz z Księstwem Cieszyńskim – znajdował się pod panowaniem Czech. W XV w. miasto stało się słynnym ośrodkiem sukiennictwa. W XVI w przeszło pod władanie Habsburgów.
Z kolei Biała rozwijała się jako niewielka wieś rolniczo-rzemieślnicza, założona ok. 1560 r. na terenach starostwa lipnickiego, a od 1613 r. jako odrębna gmina. Znaczenia nabrała w XVIII w., gdy utworzono w niej komorę celną, a wkrótce potem (1723 r.) nadano jej prawa miejskie.
Bielsko i Biała – nie zawsze razem
W 1752 r. dobra bielskie zakupił hrabia Aleksander Józef Sułkowski. Przekształcono je następnie (na mocy przywileju cesarskiego) w księstwo. W wyniku I rozbioru Polski w 1772 r. Białą przyłączono do zaboru austriackiego i znalazła się granicach Galicji. W 1784 r. zniesiono granicę celną na rzece Białej. W latach 1820–1850 Biała wraz z obszarem dawnego Księstwa Oświęcimskiego została z kolei wcielona do Związku Niemieckiego.
Bielsko cały czas pozostawało w Galicji. Granicą między dwoma zaborami była rzeka Biała. I co ciekawe, mieszkający tam Niemcy dwukrotnie wnioskowali o przyłączenie Białej do zaboru austriackiego, czyli Galicji! Bezskutecznie.
W 1810 r. Joachim Adler otworzył w Białej pierwszą fabrykę włókienniczą. Zapoczątkowało to rozwój przemysłu w obu miastach (Bielski Okręg Przemysłowy), który doprowadził do upadku małych warsztatów sukienniczych.
W 1849 r. uruchomiono połączenie kolejowe Bielska z Krakowem i Wiedniem. Już w XIX w., mimo włączenia pod różne zabory, Bielsko i Biała funkcjonowały jako jeden organizm miejski. Używano już nieoficjalnie nazwy Bielsko-Biała w jej niemieckiej wersji. Obydwa miasta razem zorganizowały wielką wystawę przemysłową. W 1910 r. Niemcy stanowili 84% ludności Bielska.
Dobrze rozwinięte, zamożne miasto posiadało w XIX w. liczne nowinki techniczne, między innymi centralę telefoniczną, wodociągi, elektrownię i gazownię. W 1895 r. w Bielsku uruchomiono linię tramwajową.
O skali rozwoju przemysłu włókienniczego świadczy fakt, że w 1890 r. doszło (podobnie jak w industrialnej Łodzi) do wielkiego strajku, krwawo stłumionego przez władze cesarskie, w którym 8 robotników straciło życie.
Wojna o Bielsko
Po I wojnie światowej Biała weszła w granice Polski, natomiast o Bielsko (i Śląsk Cieszyński) wybuchł konflikt zbrojny między Polską a Czechami. Zakończył się w lipcu 1920 r. postanowieniami konferencji w Spa. W 1922 r. Bielsko znalazło się w obrębie województwa śląskiego, które jako jedyne w Polsce posiadało autonomię.
Podczas II wojny światowej, we wrześniu 1939 r. Niemcy zajęli oba miasta, wcielając je do Rzeszy. Już wówczas Biała stała się dzielnicą Bielska (Bielitz-Ost – Bielsko Wschodnie). W dniach 8–10 lutego 1945 r. w rejonie Bielska doszło do ciężkich walk niemiecko-sowieckich, a miasto zajęła Armia Czerwona.
Po wojnie miasta zostały rozdzielone, czego nigdy nie zaakceptowała bielska administracja. W 1946 r. wojska sowieckie ograbiły większość tutejszych zakładów przemysłowych, wywożąc maszyny i urządzenia do ZSRR. W lipcu 1946 r. zaczęto wysiedlać ludność niemiecką z obu miast.
W Bielsku-Białej żyje się lepiej
Lata ‘50 i ‘60 to okres rozwoju miasta, którego symbolami stały się Fabryka Samochodów Małolitrażowych otwarta w 1972 r. oraz jej flagowy projekt – „maluch”, czyli Fiat 126p, a także Studio Filmów Rysunkowych działające od 1963 r. To tam powstawały takie dobranockowe szlagiery jak „Bolek i Lolek” czy „Reksio”.
Choć zarówno przemysł włókienniczy, jak i filmowy dobre czasy ma już za sobą, to jednak miasto do dziś słynie z przedsiębiorczości oraz wysokiego standardu życia. W ogólnopolskim zestawieniu Indeks Zdrowych Miast 2023, Bielsko-Biała (razem z Sopotem) zajęła drugie miejsce w rankingu, wyprzedzając jedynie Warszawę. Zdaniem autorów rankingu, to właśnie w tych miastach żyje się najlepiej w Polsce.
Z kolei w 2022 roku Bielsko-Biała zajęła 7. miejsce pod względem „Największej siły nabywczej mieszkańców Europy” w kategorii „Polska – powiaty”. W ogóle, miasto to bryluje w rozmaitych rankingach, a aktualne osiągnięcia możemy sprawdzić na oficjalnej stronie miasta.
Atrakcje w Bielsku-Białej
- Dworzec kolejowy
Podróżujący koleją (i nie tylko) zwiedzanie powinni zacząć od dworca z 1890 r. Wchodząc do holu głównego, spójrzcie w górę. Bogactwo dekoracji przyprawia o zawrót głowy.
Dworzec ma kafejkę, więc zwiedzanie jednego z najpiękniejszych dworców w Polsce można połączyć z delektowaniem się kawą i słodkościami.
- Pomnik Reksia
Bielsko Biała przyciąga przede wszystkim przepięknymi zabytkami. Właściwie każda kamienica jest warta uwagi. Dla miłośników bajek (tych starszych i młodszych) Studio Filmów Rysunkowych przygotowało szlak Bajkowe Bielsko-Biała z postaciami z bajek.
Obowiązkowa trzeba sfotografować się z Reksiem. Pomnik-fontanna stoi w centrum Bielska-Białej, na placu pomiędzy ul. 11 Listopada i S. Stojałowskiego, nad rzeką Białą. Swoje pomniki mają także Smok Wawelski z kucharzem Bartolinim, Bolek i Lolek oraz Pampalini – łowca zwierząt.
W 2024 roku zostało otwarte Centrum Bajki i Animacji OKO. Jeśli ktoś odwiedza Bielsko z dziećmi, z pewnością warto wstąpić.
- Muzeum w Zamku Sułkowskich
Nie można ominąć górującego nad miastem Zamku Sułkowskich (ul. Wzgórze 16). Najstarsze fragmenty budowli pochodzą z XIV wieku.
Obecnie na zamku siedzibę ma Muzeum Historyczne. Instytucja może się pochwalić dużą kolekcją cennych obrazów, m.in. Axentowicza, Malczewskiego, Wyczółkowskiego, Brandta, Kossaka i innych. Zamek posiada też sporą kolekcję grafik z XIX i XX w. i to one zrobiły na mnie duże wrażenie. Uwaga – grafiki wiszą w hallu, więc trzeba uważać, żeby ich nie przeoczyć.
Wrażenie może też zrobić Kaplica Zamkowa Świętej Anny. Na jej balkon wchodzi się wprost z muzealnej sali, co wywołuje efekt dużego zaskoczenia.
Poza tym w muzeum zobaczymy meble, wyposażenie domowe i plany starych kamienic (odratowane przed zniszczeniem). Po wyjściu na zadaszony dziedziniec można wejść do piwnic, w których przedstawione są odkrycia archeologiczne związane z osadnictwem na terenie obecnego miasta i okolic. W jeszcze innej części muzeum – w Strzelnicy – zgromadzono historyczną broń z różnych okresów.
- Ulica 3 Maja
Z zamku widoczna jest ul. 3 Maja, z zabytkowymi gmachami Poczty Polskiej i Teatru Polskiego.
Teatr to niezwykle piękna, wręcz pocztówkowa budowla. Założono go w 1890 roku. Powstał według projektu wiedeńskiego architekta Emila von Förstera. Styl określono jako eklektyczny, z przewagą neoklasycyzmu i neobaroku. Na fasadzie umieszczono posągi Apolla oraz muz: Melpomeny i Talii. Przy tej samej ulicy warto także zwrócić uwagę na budynek hotelu President z neorenesansową fasadą.
Inny ciekawy budynek to Willa Teodora Sixta, przy skrzyżowaniu z ul. Adama Mickiewicza. Willa, która mieści galerię sztuki współczesnej BWA, jest ładnie odrestaurowana, a ponadto posiada piękny ogród.
- Murale
Galeria BWA wspiera powstawanie murali, które przyciągają w Bielsku-Białej wzrok. Te najbardziej znane to „Wielki błękit” Joanny Stańko na kamienicy (przy ulicy Sikorskiego 10), „Okna” Karoliny Zdunek (ul. Adama Mickiewicza), Sowa (ul. Stefanii Sempołowskiej 1), „To tłum” grupy Twożywo na galerii (ul. 3 Maja 11) oraz „Pasterz” (ul. 11 Listopada 74).
Mural autorstwa Wojciecha Kołacza na ścianie budynku przy Placu Ratuszowym, upamiętnia połączenia Bielska i Białej. Powstał w 2021 roku. Jeśli interesuje Was spacer szlakiem miejskich murali, zajrzyjcie na tę stronę.
- Rynek w Bielsku-Białej i okolice
Być w Bielsku-Białej i nie iść na rynek? Wykluczone! Rynek jest piękny dzięki starym kamienicom, ale poza tym został też w udany sposób zrewitalizowany. Nowocześnie zaaranżowana fontanna z Neptunem, przy której znajduje się mostek, nadaje temu miejscu wyjątkowego charakteru.
Najokazalszym budynkiem na rynku jest pomalowana obecnie na niebiesko, secesyjna kamienica, która powstała w 1912 r. dla Ryszarda Bichterlego. Prowadził on w tym miejscu restaurację Pilsner-Hof (Zajazd Pilzneński). Również dziś wokół rynku możemy wybierać spośród wielu lokali gastronomicznych.
Już poza Rynkiem, znajduje się niezwykle oryginalna Katedra Świętego Mikołaja. Jej wieża zakończona charakterystycznymi loggiami widokowymi góruje nad miastem. Najstarsze zachowane fragmenty pochodzą z lat 1443-47, gdy w tym miejscu stał jeszcze murowany kościół gotycki. Obecny, dość nowoczesny kształt świątynia zyskała dopiero w 1912 roku.
- Kamienica „Pod Żabami”
Jak pisałam wcześniej, niemal każda kamienica zasługuje na uwagę, jednak Kamienica „Pod Żabami” (ul. Targowa 2) szczególnie przyciąga wzrok. Mieści się na terenie dawnej Białej, naprzeciwko kościoła Marcina Lutra.
Secesyjna kamienica powstała w 1903 roku, według projektu Emanuela Rosta juniora, który zaprojektował wiele kamienic na terenie miasta. Pierwotnie działała w niej winiarnia Rudolfa Nahowskiego. Rzeźby żab zdobią nie tylko fasadę kamienicy. W sąsiedztwie, przy placu Wojska Polskiego obok fontanny stoją żaba z fletem i żaba z parasolką.
- Muzeum Techniki i Włókiennictwa
Muzeum mieści się w starej Fabryce Buttnerów przekształconej później w Bewelanę. Możemy tam zobaczyć stare maszyny przędzalnicze. To jedna z niewielu pozostałości po wielkim przemyśle włókienniczym, jaki rozwijał się w Bielsku Białej, poza oczywiście wystawnymi kamienicami należącymi niegdyś do fabrykantów.
Architektura, kultura, natura
Na Bielsko-Białą warto zarezerwować co najmniej weekend. W samym mieście czekają na nas zabytki architektury oraz muzea. Poza wyżej wymienionymi, do zobaczenia jest także Dom Tkacza, Muzeum Fiata 126p, czy też Prywatne Muzeum Literatury. Ale nie zapominajmy także o bliskości natury!
Dla wielu osób, zwłaszcza miłośników gór, punktem obowiązkowym będzie wycieczka na Szyndzielnię. Szczyt wznosi się na wysokości 1.028 m n.p.m. i znajduje się w granicach miasta. Można na niego wejść lub wjechać kolejką gondolową. Przy górnej stacji stoi wieża widokowa, a blisko samego szczytu schronisko oferujące przysmaki domowej kuchni.
Do Bielska-Białej można przyjechać specjalnie, ale my zawsze łączymy wizyty w tym mieście z wypoczynkiem w Beskidzie Śląskim. Niedaleko jest bowiem Żywiec z Jeziorem Żywieckim, a także Szczyrk z najwyższym w tej części Beskidów szczytem – Skrzycznem (1.257 m.). Cała ta okolica jest więc przebogata w rozmaite atrakcje.